Hansen Waldemar "Pawi Tron. Dramat Indii Wielkich Mogołów"

Portret Mumtaz Mahal
Delhi, India, koniec 19 wieku, Honolulu Museum of Art

 Pani na Taj Mahal

Książka Hansena przeraziła mnie nieco swoją obszernością, bo nie jestem wielbicielką książek czysto historycznych. Upewniłam się nawet u pani w bibliotece, że nie jest to „przebój sezonu”, i że gdyby mi opornie szło czytanie, to będę mogła przedłużyć termin jej wypożyczenia. Już po pierwszych stronach jednak wiedziałam, że spotka mnie miłe rozczarowanie i historię dynastii Wielkich Mogołów będę nie tylko czytać, ale wręcz pochłaniać. Tak też się stało.

Hansen rozpoczyna swoją opowieść o nomadach, którzy pod wodzą Babara, mieniącego się potomkiem Czyngis-chana i Timura Kulawego (Tamerlana), w 1526 roku wtargnęli do Indii, niosąc ze sobą obcą wiarę i zwyczaje, od opisu jednego z cudów świata – mauzoleum Taj Mahal.

Taj Mahal by Meutia Chaerani/Indradi Soemardjan
Źródło: Indrani

Taj Mahal jest bowiem według niego symbolem, na tle którego rozegrały się wspaniałe i zarazem tragiczne dzieje dynastii Wielkich Mogołów, którzy panowali w Indiach stosunkowo krótko, bo tylko około dwustu lat, lecz okres ich hegemonii wycisnął na tym kraju niezatarte piętno.

Autor opisując dzieje mogolskich Indii skupia się przede wszystkim na ludziach, jako że to właśnie indywidualne cechy autokratycznych władców i bliskich im osób miały wpływ na bieg historii. Spotkamy tu tolerancyjnych, rozmiłowanych i doświadczonych we wszelkich sztukach i uciechach życia cesarzy: Babara, Akbara i Szahdżahana; marzyciela, mistyka i poetę Darę Szikoha i jego brata - opętanego zawiścią i żądzą władzy fanatyka religijnego - Aurangzeba. Poznając ich charaktery i zainteresowania, śledząc ich indywidualne losy, oglądamy jednocześnie kraj, w którym współistniały i nawet ulegały pewnemu zasymilowaniu dwie zupełnie odmienne nacje i religie. Chwiejna to jednak była koegzystencja i wystarczyła niewielka iskra, by płomień nietolerancji i zniszczenia ogarnął cały kraj.

Jak złowieszcza przepowiednia i ostrzeżenie pobrzmiewa teraz inskrypcja, którą nakazał ozdobić »Bramę Zwycięstwa« cesarz Akbar:  

Babur kontrolujący Gwailor Fort ok.1598
Delhi National Museum

„Świat jest mostem, przejdź na drugą stronę, ale nie buduj na nim. Ten, kto ma nadzieję na godzinę, może mieć nadzieję na wieczność. Świat jest jedynie godziną; spędź ją nabożnie, reszta jest niewidzialna”[1]. 

A wszystkiemu winna oczywiście kobieta! Wysławiana pod niebiosa za piękno ciała, umysłu i duszy, umiłowana do szaleństwa przez cesarza Szahdżahana, jego małżonka Mumtaz Mahal obdarzyła męża czternaściorgiem dzieci, z których przeżyło czterech synów i trzy córki. A ponieważ ostatni poród cesarska małżonka przypłaciła śmiercią, zabrakło jej, by godzić różnice charakterów, temperamentów i zainteresowań swoich pociech. A były tak odmienne, że spory tylko czekały, by wybuchnąć z pełną mocą i posiać wokół ogrom zniszczenia w walce o Pawi Tron – symbol cesarskiej władzy – „arcydzieło z grawerowanego i emaliowanego złota, inkrustowane siejącymi blask diamentami, rubinami, szmaragdami i szafirami, zwieńczone obramowanym perłami baldachimem, który wznosił się na złotych kolumnach, oplecionych wstęgami iskrzącymi się od klejnotów”[2].  

Shah Jahan and Mumtaz Mahal
Źródło: Shakespeare's England

Hansen wiedzie nas przez dzieje starając się scharakteryzować jak najdokładniej poszczególnych władców, znaleźć przyczyny takiego, a nie innego ich postępowania. Te swoje rozważania popiera bogatym materiałem dowodowym - czerpanym nie tylko z oficjalnych kronik mogolskich i raportów europejskich przedstawicieli w Indiach, ale także wprost z dzienników, listów samych władców oraz wspomnień spisanych przez dwóch „poszukiwaczy przygód”: Włocha Manucciego i Francuza Henriego Berniera. 

Mughal emperor Shahjahan in the marriage
processionof his eldest son Dara Shikoh.
National Museum, New Delhi

Nie brak również w jego pracy szczegółów dotyczących praw i zwyczajów panujących w cesarstwie Wielkich Mogołów. Pisze o zasadzie niedziedziczenia tytułów, stanowisk i majątków przez mogolskich wielmoży - w przeciwieństwie do zachowanego statusu dziedziczności hinduskich radżów. Opowiada o uwięzionych do śmierci w zenanie cesarskim królewskich córkach, które skazane były na żywot w stanie panieńskim, by nie przysparzać dodatkowych pretendentów do Pawiego Tronu, i strukturze hierarchii w haremie. Pisze o hinduskich i islamskich mistykach i poetach, o dziełach architektury i malarstwa, opisuje indyjskie krajobrazy.  

A pisze Hansen tak, że w amoku zaczytania połknęłam, nawet nie wiadomo kiedy, informacje dotyczące strategii wojennych; zaaferowana faktem, że zwykła zmiana wierzchowca przez władcę, ze słonia na konia, może zaważyć na losach bitwy - wchłonęłam sceny bitewne, szlaki ucieczek i pogoni. I zaprawdę, powiadam Wam, niech chowają się przy tych historiach wszystkie literackie fikcje – rzeczywistość przekracza granice wyobraźni.

Waldemar Hansen
"Pawi Tron"

---
[1] Waldemar Hansen, „Pawi Tron: Dramat Indii Wielkich Mogołów”, przeł. Jerzy Schwakopf, wyd. PIW, 1980, s. 427.
[2] Tamże, s. 106.