Sei Shōnagon „Zapiski spod wezgłowia”

Courtesan writing a letter
Kitagawa Utamaro (1753-1806) Źródło: Wikiart

Nie tylko smutek…

„Uwielbiam pisać list cieniutkim pędzelkiem na nieskazitelnie białym papierze”[1].

Czas od 794 do 1185 roku określany w Japonii jako okres Heian cechował niezwykły rozkwit sztuki dworskiej, w tym literatury. To wtedy dama dworu Murasaki Shikibu napisała największą japońską powieść „Opowieści o księciu Genji” a współczesne jej kobiety również z powodzeniem chwytały za pędzelek tworząc poematy i pamiętniki. Najbardziej znanym jest chyba dziennik Sei Shōnagon „Makura no sōshi”, którego fragmenty można było do tej pory znaleźć w antologii „Dziesięć tysięcy liści” w tłumaczeniu Wiesława Kotańskiego oraz w „Estetyce japońskiej” w przekładzie Agnieszki Żuławskiej-Umeda. W 2013 roku pamiętnik japońskiej arystokratki został wydany pod tytułem „Zapiski spod wezgłowia” przez Wydawnictwo Akademickie „Dialog”. Autorką przekładu była Agnieszka Heuchert.

»Makura« jak wyjaśnia Wiesław Kotański w antologii „Dziesięć tysięcy liści” (PWN, 1961) może oznaczać poduszkę albo wezgłowie, ma też jednak inne, przenośne znaczenie –  »nagłówka«. Takimi »nagłówkami« rozpoczynają się kolejne rozdziały pamiętnika i można je podzielić na kilka rodzajów: dotyczące Natury, nastrojów i emocji, osobistych wyznań mówiących o poglądach autorki i jej stosunku do różnych zjawisk i wydarzeń, odnoszące się do zasłyszanych opowieści oraz  relacjonujące wydarzenia na cesarskim dworze.

Jung Chang "Cesarzowa wdowa Cixi"

"Cesarzowa wdowa Cixi" by Hubert Vos
Źródło: Wikipedia

                  Rządy zza żółtej zasłony

Cesarzowa wdowa Cixi była niewątpliwie jedną z największych władczyń w historii nie tylko Chin, ale i świata. Nigdy nie otrzymała tytułu władcy – cały długi okres kierowania państwem w rządzącym się konfucjańskimi zasadami patriarchalnym społeczeństwie sprawowała w imieniu męskich potomków ukryta przed ludzkim wzrokiem za żółtą kotarą. Nigdy też nie przekroczyła męskiej części Zakazanego Miasta a do pałacu dostawać się musiała „kuchennymi” drzwiami. A jednak to za jej rządów zamknięte i zacofane Chiny otworzyły się na świat i przyszłość.

[…] stworzyła wspaniałą marynarkę wojenną i wzmocniła wojsko. Kraj pokryła elektryczna sieć telegraficzna. W Foochow (Fuzhou], Szanghaju, Kantonie, Taku [Dagu] i w Port Arthur rozlokowała arsenały i stocznie. Wprowadziła zachodnie metody górnicze i zbudowała dwie linie kolejowe. Na wszystkich ważniejszych rzekach kursowały parowce. Znowu zaczęto nauczać matematyki, a do egzaminów konkursowych wprowadzono nauki fizyczne. […] W czasie rządów cesarzowej nasi rodacy otworzyli w Chinach wiele szkół i uczelni”[1]. – pisał o niej Charles Demby, amerykański minister w Pekinie w latach 1885-1898.

Higuchi Ichiyō „Na rozstaju. Wybór opowiadań"

Higuchi Ichiyō (1872-1896) Źródło: Wikipedia

Serca muśnięciami pędzelka opisane 

 

„Nie chcę tworzyć rzeczy, które czyta się raz i wyrzuca, jak czyni wielu innych. Nawet jeśli żyjemy w czasach, kiedy uczucia są nikłe, a wartości łatwo się zmieniają i to, co dziś cieszy, jutro będzie porzucone, chcę pisać utwory, które trafiają do ludzkich serc, które opisują ludzkie serca”[1] – pisała w swoim dzienniku japońska pisarka Higuchi Ichiyō.

Niezwykle skromna, nieśmiała, od progu dorosłego życia borykająca się z biedą i przerastającymi ją obowiązkami głowy domu, które spadły na nią po śmierci ojca, a potem brata, musiała się wyrzec wielu rzeczy, ale nigdy nie zrezygnowała z marzeń o pisaniu. Ichiyō – „Samotny liść” –  jej pseudonim literacki doskonale odzwierciedla jej postrzeganie siebie i drogę, którą wybrała. Fakt, że na trwale zapisała się w historii literatury japońskiej – jej utwory są tłumaczone na wiele języków na całym świecie a opowiadanie „Zabawa w dorosłych” zostało wprowadzone do programu japońskich szkół średnich – może świadczyć o tym, że udało się jej spełnić swoje pragnienie, by stworzyć coś, co, bez względu na upływ czasu będzie przemawiać do ludzkich serc i wyobraźni.

Swietłana Aleksijewicz "Wojna nie ma w sobie nic z kobiety"

Mars. Credit Line: Jeff Barton

        Warkocze we krwi

„Nie można mieć jednego serca do nienawiści, a drugiego – do miłości. Człowiek ma jedno, więc zawsze myślałam o tym, jak to serce ocalić”[1].

Chyba w większości języków słowo „wojna” jest rodzaju żeńskiego: válka, вайна, guerra... Dlatego już sam tytuł tego rozpisanego na wiele głosów reportażu Swietłany Aleksijewicz wydał mi się manifestem, pod którym sama mogłabym się podpisać. Kobieta jest tą, która daje i pielęgnuje życie, nie może być synonimem przemocy i śmierci. A przecież, kiedy wróg stanął u bram i one chwyciły za broń by chronić to, co dla nich najważniejsze: wolność i ziemię, na której bezpiecznie będą mogły wzrastać ich dzieci.

Kobiety są jak ziemia – na czas zagrożenia ukryją głęboko pod powierzchnią to, co jest w nich najbardziej kruche i cenne, tak by nie zginęło. A kiedy nadejdzie czas pokoju – o, ironio! to słowo rodzaju męskiego! – pozwolą by rozkwitło na nowo.

László Darvasi "Kwiatożercy"

Seraphima Blonskaya (1870–1947) "Maki" Źródło: Wikimedia

          Węgierska rapsodia

„(…) są takie historie, które kończą się w tej samej chwili, w której się zaczęły, a rozpoczynają zaraz po tym, jak dobiegły końca”[1].

Są takie historie, które zataczają kręgi naśladując rytm natury; zamierają i budzą się wciąż na nowo.  Są takie powieści, które opowiadają o historii by pokazać wybrany fragment przeszłości. Są też takie, dla których przeszłość jest tłem umożliwiającym przekazanie treści uniwersalnych; historia staje się pretekstem do opowiedzenia o zawiłości ludzkich pragnień i potrzeb; o krętych ścieżkach, którymi błąkają się ci, którzy mają odwagę marzyć.

Taką powieścią są „Kwiatożercy” László Darvasiego. Historyczny kontekst pozwolił autorowi na snucie rozważań na temat wolności – tej odnoszącej się do narodu i jego potrzeby suwerenności,  jak  i pragnienia swobody wyrażania siebie jednostki. Książka Darvasiego to swoiste wezwanie do zachowania i pielęgnowania umiejętności odbierania i zachwycania się pięknem natury, poezji i sztuki; to hymn pochwalny dla wyobraźni oraz tren żałobny dla świata, w którym fantazja umiera.