Santiago Roncagliolo „Czerwony Kwiecień”

"The Execution of Tupac Amaru II"
Źródło: Museo Historico Regional del Cusco

 Zakątek zmarłych[1]

W XVII wieku w Peru indiański arystokrata José Gabriel Condorcanqui y Noguera, przyjął imię ostatniego inkaskiego władcy Tupaca Amaru i rozpoczął walkę z hiszpańskim najeźdźcą. Powstanie zakończyło się klęską a jego przywódcę poddano okrutnym torturom, po czym skazano na śmierć przez rozerwanie końmi. Istnieje opowieść o tym, że egzekucja się nie udała, bo konie nie dały rady inkaskiemu przywódcy, więc Hiszpanie poćwiartowali zwłoki i pochowali każdą część osobno w nieznanych miejscach. Jeden z mitów głosi, że pochowane w różnych częściach imperium inkaskiego części ciała Tupaca Amaru wciąż rosną i kiedyś się połączą, a wtedy cykl się dopełni, powróci wielki Inka i indiańskie imperium powstanie z ruin.

Bohaterstwo i męczeńska śmierć wielkiego bojownika o wolność są wciąż żywe w pamięci narodu – m.in. jego imię przyjęła peruwiańska organizacja „Ruch Rewolucyjny im. Tupaca Amaru”, a legendę oraz krwawe rytuały, które przeniknęły z indiańskiej kultury do chrześcijańskiego obrządku, wykorzystał Santiago Roncagliolo w powieści „Czerwony kwiecień”.

Jest rok 2000 i w Ayacucho, kolebce ruchu terrorystycznego działającego pod nazwą „Świetlistego Szlaku”, z którym krwawo rozprawiły się siły rządowe, trwają przygotowania do kolejnych wyborów prezydenckich a jednocześnie odbywają się huczne uroczystości liturgiczne z okazji świąt Wielkanocy. 

"Tapada limeña" by Pancho Fierro ok. 1840
Źródło: Wikimedia

Główny bohater, Chacaltana – pomocnik prokuratora, mężczyzna w średnim wieku, zupełnie pozbawiony ambicji (jak mawiała jego była żona) – na własne życzenie przybywa z Limy do owianego złą sławą prowincjonalnego miasteczka. Tam się urodził, tam czuje się przynależny; przestał rozumieć reguły wielkiego świata stolicy i wydaje mu się, że w małomiasteczkowej atmosferze łatwiej się odnajdzie. W swoim mieszkaniu tworzy mauzoleum ku czci zmarłej matki, żyje w wyimaginowanym świecie wspomnień. Jest przesadnie skrupulatnym służbistą – wszystko usiłuje zamknąć w sztywnych granicach obowiązujących przepisów.

Pewnie mógłby przeżyć w błogim zapomnieniu do końca swych dni, gdyby nie makabryczne morderstwo, którego wyjaśnienie mu powierzono. Jest dumny z przydzielonego mu zadania i stara się rozwikłać jego tajemnicę. Ku jego zdziwieniu, nikt z jego przełożonych nie jest zainteresowany wynikami śledztwa. Zbliżają się wybory i najważniejszą sprawą staje się ukrycie niewygodnych faktów przed dziennikarzami i zagranicznymi obserwatorami.

„Lima wszystko wie, panie prokuratorze. Oni wiedzą wszystko i są wszędzie. Jeśli z jakiegoś powodu będzie im to przydatne, wkroczą do Yawarmayo i zrobią masakrę. Akcję pokażą w telewizji. Opiszą w prasie”[2] – informuje naiwnego prokuratora komendant posterunku policji w Yawarmayo.

Oficjalnie „Świetlisty Szlak” przestał istnieć, wokół panuje spokój i radosne oczekiwanie. Prezydent Albert Fujimori – ten, z którym przegrał wybory w latach dziewięćdziesiątych Vargas Llosa – dawno rozprawił się ze wszystkimi terrorystami, a przy okazji walki z tymi ugrupowaniami pozbył się opozycjonistów i prezydenturę zamienił na dyktaturę. Obecne wybory są tylko czczym obrządkiem, bo wiadomo, że ich zwycięzca to Fujimori. A tu nagle jakieś niewygodne zamieszki, mnożące się zabójstwa, których ofiary poddawane są okrutnym torturom, odkrywanie kolejnych zbiorowych mogił ofiar zarówno terrorystów, jak i sił rządowych… I nikt nie chce o niczym wiedzieć.

 

 „Wydaje mi się, że ja nawet nie wiem, co się dzieje w tym mieście i w tym kraju. Ostatnio wydaje mi się, że zupełnie niczego nie rozumiem. I to niezrozumienie budzi we mnie strach”[3] – mówi Chacaltana.

„La Hoyada – Ayacucho” by Hugo AndréRimarachín Vega

I jego budząca uśmiech politowania postawa służbisty przestaje być zabawna i żałosna. W zwariowanych czasach, ten człowiek, podobnie jak wielu innych, usiłuje żyć normalnie; w sztywnych przepisach szuka jakiegoś porządku, który pozwoli mu przetrwać. Chociaż, jak każdy chyba mieszkaniec Peru, wielokrotnie ocierał się o przemoc i zbrodnie pragnie wierzyć, że ten okres jego kraj ma już za sobą, nawet jeśli wciąż żyją i funkcjonują w społeczeństwie ludzie odpowiedzialni za koszmary przeszłości.

„Czasami do Chacaltany docierało nagle, że przecież prowadzi śledztwo pod rozkazami zabójcy. Zastanawiał się, czy to w ogóle możliwe, żeby mieć przełożonego bez krwi na rękach”[4].

Pod wpływem kolejnych wydarzeń główny bohater ulega przemianie – dopiero teraz ten dojrzały mężczyzna traci swą niewinność i rozwiewają się jego iluzje, co do otaczającego go świata. A jest jeszcze przecież coś, co ukrył głęboko na dnie swej pamięci, co wyparł… I nie wiadomo co gorsze… teraźniejszość czy huragan wspomnień.

To trzymająca w napięciu powieść. Na pewno znajdzie uznanie wśród wielbicieli współczesnej prozy iberoamerykańskiej, nie przyniesie też rozczarowania fanom thrillerów. Doskonały przekład Tomasza Pindela jest gwarancją literackiej uczty.

Santiago Roncagliolo„Czerwony Kwiecień”

- - -
[1] Nazwa miasteczka, „Ayacucho”, znaczy „zakątek zmarłych” w keczua.
[2] Santiago Roncagliolo, „Czerwony Kwiecień”, przeł. Tomasz Pindel, Znak, 2008, s. 154
[3] Tamże, s. 131-132.
[4] Tamże, s. 172.