Stacy Schiff „Kleopatra. Biografia”

"The Death of Cleopatra" Guido Cagnacci (1601–1663) Źródło: Wikimedia

            Sława ojczyzny

„Wiele rzeźb przedstawia ludzi zabijających lwy, ale gdyby to lwy były rzeźbiarzami, wyglądałoby to zapewne inaczej”.

Ezop

Kiedy mowa o najsławniejszych władczyniach Egiptu zawsze przychodzą mi na myśl trzy kobiety: Hatszepsut – kobieta-faraon, słynąca z nieziemskiej urody Nefertiti oraz Kleopatra VII – kochanka Cezara i Antoniusza, których przywiodła do zguby i która wybrała śmierć zamiast niewoli. Tak, tak, to pierwsze, co mi przychodzi na myśl, kiedy o tej postaci historycznej pomyślę. Podejrzewam, że nie tylko mnie, bowiem jej postać przez wieki obrosła w tyle legend i bajań, że przysłoniły one rzeczywistą władczynię i kobietę. 

Stacy Schiff, która jest autorką biografii Kleopatry VII, postanowiła z mnóstwa oszczerstw i niewielu świadczących pozytywnie, potwierdzonych, faktów zrekonstruować życie i postać wielkiej władczyni Egiptu.

Historię Kleopatry pisali nieprzychylni jej Rzymianie. Nie szczędzili jej kalumni ani historycy ani poeci, a każdy kolejny dodawał swoje trzy grosze do tego, co napisali poprzednicy. Stąd też, w oczach przyszłych pokoleń, powstał obraz pięknej i przebiegłej manipulatorki, która wykorzystując walory ciała żerowała na słabościach mężczyzn poduszczając ich do czynów, które przyczyniły się do ich zguby.

"Cleopatra"  John William Waterhouse (1849–1917) Źródło: Wikimedia

„Należy do przegranych, o których historia pamięta, ale nie z tych powodów, co trzeba. Wszyscy mitotwórcy opowiedzieli się po jednej stronie”[1] – pisze autorka biografii i stara się ukazać Kleopatrę nie jako rozwiązłą i nienasyconą seksualnie samicę, czarownicę, która zarzuciła magiczne sieci na najważniejszych mężczyzn z jej epoki, ale jako inteligentną, doskonale wykształconą kobietę, która potrafiła nie tylko decydować o swoim życiu, lecz także doskonale zarządzać olbrzymim państwem, które w okresie jej rządów przeżywało okres świetnego rozkwitu.

Ogromnym plusem książki Schiff jest szeroko opisany obraz świata i ludzi, wśród których żyła i działała Kleopatra. Autorka ukazuje nie tylko wygląd i zwyczaje panujące w Aleksandrii i Egipcie, lecz także przenosi nas do starożytnego Rzymu i czyni porównania obu tych światów. Bardzo obrazowo zresztą.

„Pod względem liczby mieszkańców Rzym wyprzedził niedawno Aleksandrię. W 46 roku zamieszkiwał go prawie milion ludzi. Pod wszystkimi innymi względami był zapadłą dziurą. Bezpański pies mógł tu wciąż jeszcze przywlec jakąś ludzką rękę i rzucić pod stół, a wół potrafił wtargnąć do jadalni. przeniesienie się tutaj można by porównać z podróżą z Wersalu do osiemnastowiecznej Filadelfii. W Aleksandrii widziało się na każdym kroku wspaniałą przeszłość. Wspaniałej przyszłości Rzymu nie dało się dostrzec z miejsca zakwaterowania Kleopatry. Stary Świat wciąż jeszcze można było pomylić z Nowym”[2].

Szczególną uwagę zwraca również na fakt zupełnie odmiennej sytuacji kobiet w Rzymie, gdzie istoty płci żeńskiej były traktowane jak zabawki lub dzieci, i w Egipcie, gdzie kobiety cieszyły się wolnością i prawami na równi z mężczyznami. Przyzwyczajona do swobód, doskonale wykształcona władczyni, dysponująca na dodatek niezmierzonymi bogactwami, których dostarczała świetnie prosperująca pod jej rządami gospodarka Egiptu nie mogła liczyć na pozytywną opinię zazdrosnych o wiedzę i majątek Rzymian. Łatwiej jej było przypiąć łatkę „rozpustnicy” niż uznać wielkość umysłu.

Kleopatra Źródło: Wikimedia

W opowieści Schiff o Kleopatrze występują nie tylko Juliusz Cezar, Antoniusz czy Oktawian. Wiele dowiemy się także o zaciekłym wrogu egipskiej władczyni jakim był Cyceron czy też o władcy Judei – Herodzie. Wielokrotnie na kartach książki pojawiają się dziejopisarze, którzy przyczynili się do zafałszowania obrazu Kleopatry. Autorka tropi wszelkiego rodzaju zapisy i notatki szukając nie tylko prawdy historycznej ale i przyczyn, dla których jedna z największych egipskich władczyń – niebędąca zresztą Egipcjanką, lecz Macedonką – przeszła do legendy jako symbol rozwiązłości i zdrady.

Schiff jednocześnie demitologizuje postać Kleopatry odzierając ją z przypisywanej jej piękności i magicznej władzy nad mężczyznami i zarazem buduje obraz mądrej i potężnej władczyni, która zdziałała wiele dla dobra swojego kraju, ale której nie sprzyjał los. Odbierając jej ulotne piękno, które przypisywali jej mężczyźni oddaje hołd jej inteligencji,  wykształceniu i umiejętności sprawowania władzy. Władczyni ta w pełni zasłużyła na swoje imię oznaczające po grecku "sława ojczyzny".

 

Stacy Schiff „Kleopatra. Biografia”

- - -
[1] Stacy Schiff, „Kleopatra. Biografia”, przeł. Hanna Jankowska, W.A.B., 2013, s. 293.
[2] Tamże, s. 104-105