James Seguin de Benneville „Yotsuya Kaidan”

Katsushika Hokusai (1760-1849), Duch O'Iwa  Źródło: Wikipedia

              Zemsta zza grobu

„Yotsuya Kaidan” to jedna z najsłynniejszych japońskich opowieści o duchach spisana przez Jamesa Seguina de Benneville’a podczas jego wieloletniego pobytu w Japonii. Kaidan, czyli opowieści niesamowite upowszechniły się dzięki zabawie zwanej »opowieści przy stu knotkach«, podczas której słuchacze zebrani w ciemnym pomieszczeniu wysłuchiwali strasznych historii, po każdej z nich gasząc jedną świecę tak, że w miarę upływu czasu niesamowita atmosfera potężniała a opowieści stawały się coraz bardziej krwawe i okrutne. Wiele z nich stało się inspiracją dla twórców teatru kabuki i bunraku a także artystów, którzy w swojej sztuce chętnie przedstawiali pojawiające się w opowieściach nadprzyrodzone istoty. Historia O’Iwy doczekała się również wielu ekranizacji, stała się też pożywką dla wielu współczesnych horrorów – O’Iwa była pierwowzorem Sadako z filmu „Ring”.

Wersja przedstawiona przez de Benneville’a została oparta przede wszystkim na opowieści »Yotsuya Kaidan« Shunkinteia Ryuō, słynnego gawędziarza z Yoshiwary.  Brakujące, czy też potraktowane pobieżnie wątki zostały uzupełnione dzięki  »O’Iwa Inai Yūrei« Momogawy Jakuena oraz »Yotsuya Kaidan«  jednego z najstarszych twórców kōdanów Shinsaia Tōyō. Autor podtrzymuje gawędziarską konwencję wywodząc całą historię od dziejów rodziców obojga głównych bohaterów O’Iwy i Iemona Tamijów. 

Opowieść ta została prawdopodobnie oparta na autentycznych wydarzeniach – jej bohaterka O’Iwa, dama z rodu Tamiya, żyła na przełomie er Genroku i Hōrei (1688-1710). Niezbyt urodziwa kobieta z wielkiego rodu stała się ofiarą spisku uknutego przez męża i jego towarzyszy. Doprowadzona do ostateczności popełniła samobójstwo i w ostatnich chwilach życia przeklęła winowajców przysięgając im zemstę. Nie wiadomo jak to było naprawdę, ale jej mściwy duch musiał się dać mocno we znaki mieszkańcom Yotsui skoro zdesperowani ludzie dla jej przebłagania w 1717 roku postawili jej kapliczkę zwaną »O’Iwa Inari« (O’Iwa lisia bogini). 

Historia jest prosta. Szpetną dziewczynę z samurajskiego rodu wydano za urodziwego przybysza z innych stron, którego skusiły bogactwa rodowe. Z fizyczną brzydotą O’Iwy kontrastował jej pełen słodyczy, łagodny charakter. Jednak mąż nie potrafił docenić jej zalet i gdy tylko dziadkowie dziewczyny pożegnali się ze światem żywych natychmiast pokazał swoją prawdziwą twarz. Nie tylko zaczął traktować źle ją samą, lecz oddając się hazardowi i hulankom zaczął trwonić majątek rodu. Dla japońskiej kobiety, bez względu na jej status społeczny, nie było wyjścia z trudnej sytuacji. Prawnie wszystko należało do męża i nie było żadnej władzy, która mogłaby się za nią wstawić. Tym bardziej, że w przeciwieństwie do podłego małżonka, O’Iwa była dumną przedstawicielką rodu samurajskiego i nie było mowy o tym, by w jakikolwiek sposób chciała uchybić prawu i obyczajom.

Utagawa Kuniyoshi (1798–1861) Duch O'Iwa Źródło: Wikipedia

„Iemon nie jest dobrym człowiekiem, tyle sama już wiem. Kupuje sobie kobiety w Nakanochō. Wynajmuje gejsze. Uprawia hazard. To częste wady mężczyzn i nic na nie nie poradzę. Jestem jednak jego żoną, na dwa wcielenia związałam się z nim, by dbać o jego dom w dostatku, jak i w biedzie. Dobra żona nie rozwodzi się z mężem, by ukarać go za jego błędy. Nie chcę w ogóle myśleć o takiej możliwości.[…] Cały majątek, domostwo, wreszcie ja sama – wszystko to należy do Iemona i wolno mu z tym robić co tylko zechce. Jestem jego żoną, moim obowiązkiem jest nie sprzeciwiać się”[1]. 

O tę jej lojalność i szacunek dla obyczaju rozbija się wszystko. Także plany jej małżonka, który po rozwodzie mógłby rządzić się sam. Zatem wspólnie z towarzyszami hulanek i kochanką wymyśla wybitnie paskudny sposób na pozbycie się niewygodnej żony. Od zdrady do zdrady, zapędzona w sytuację bez wyjścia kobieta popełnia samobójstwo a w ostatniej chwili życia poprzysięga zemstę wszystkim swoim prześladowcom. I tu rozpoczyna się horror w prawdziwie japońskim stylu… 

Co prawda tłumaczka Adrianna Wosińska w przedmowie do polskiego wydania twierdzi, że w japońskie duchy są fizycznie niezdolne do wyrządzenia krzywdy żyjącym – na drzeworytach przedstawiane są bez nóg i ze zwisającymi bezwładnie rękoma – i że jedynie swoją obecnością oddziałują na psychikę ofiar, to jednak sceny, które rozgrywają się pod ich wpływem mogą przyprawić o dreszcz przerażenia nie tylko winowajców, lecz również czytelnika. 

Ta spisana ponad sto lat temu historia – Benneville wydał ją w 1916 roku – mająca jeszcze starsze korzenie jest wciąż żywa i wzbudza emocje. Niewątpliwie przyczynił się do tego gawędziarski talent autora i jego wiedza na temat Japonii i jej mieszkańców. Ta książka bowiem, to nie tylko historia o mściwym duchu, lecz także opowieść o japońskim społeczeństwie tamtego okresu, jego życiu codziennym, rozrywkom i zwyczajom. Poznamy rytuały związane ze ślubem i pogrzebem, dowiemy się nieco na temat obowiązującego wtedy prawa i sposobów działania jego przedstawicieli, poznamy kulisy funkcjonowania domów publicznych w dzielnicach rozrywki a także tortury stosowane wobec opornych więźniów. Niewątpliwie pozycja warta przeczytania zarówno dla wielbicieli opowieści z dreszczykiem jak dla zainteresowanych kulturą japońską. 

James Se. de Benneville
 „Yotsuya Kaidan”

 - - -
[1] James Seguin de Benneville, „Yotsuya Kaidan. Oowieść o duchu z Yotsui” przeł. Adrianna Wosińska, Kirin, 2014, s. 114.